Informed Consent: Meer dan Alleen Toestemming
Als advocaat gespecialiseerd in gezondheidsrecht zie ik dagelijks hoe belangrijk het beginsel van informed consent is binnen de medische praktijk. Het is niet slechts een formaliteit, maar een fundamenteel recht van de patiënt én een juridische plicht voor de zorgverlener. In deze blog leg ik uit wat informed consent inhoudt, waarom het zo cruciaal is, en hoe het juridisch is verankerd in de Nederlandse wetgeving.
Wat is informed consent?
Informed consent betekent dat een patiënt pas toestemming kan geven voor een medische behandeling nadat hij of zij volledig en begrijpelijk is geïnformeerd over de aard, het doel, de risico’s en alternatieven van die behandeling. Zonder deze informatie is er geen sprake van rechtsgeldige toestemming. Dit principe is verankerd in de Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst (WGBO).
De juridische basis
De WGBO stelt dat een arts verplicht is om de patiënt tijdig en begrijpelijk te informeren over:
• de diagnose en prognose;
• de aard en het doel van de behandeling;
• de te verwachten risico’s en bijwerkingen;
• mogelijke alternatieven, inclusief het recht om van behandeling af te zien.
Sinds de wetswijziging van 2020 is daar een belangrijke aanvulling bij gekomen: het principe van ‘gedeelde besluitvorming’. Dit houdt in dat de voorkeuren en waarden van de patiënt centraal staan in het behandeltraject.
Schriftelijke toestemming bij onderzoek
Bij medisch-wetenschappelijk onderzoek, zoals geregeld in de Wet medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen (WMO), gelden aanvullende eisen. Hiervoor is schriftelijke toestemming vereist, voorafgegaan door een uitgebreide informatieprocedure. De patiënt moet een informatiebrief ontvangen en de gelegenheid krijgen tot een mondelinge toelichting. Pas daarna mag het toestemmingsformulier worden ondertekend.
Juridische gevolgen van het ontbreken van informed consent
Wanneer een arts handelt zonder geldige toestemming, kan dit juridische consequenties hebben. Denk hierbij primair aan tuchtrechtelijke maatregelen. Het niet in acht nemen van de regels die gelden ter bescherming van de belangen van de patiënt, kan niet alleen leiden tot waarschuwingen en berispingen, maar zelfs tot een (voorwaardelijke) schorsing, gedeeltelijke ontzegging of het geheel uit het beroep zetten van de arts. Daarnaast loop je het risico door de patiënt (of nabestaanden) aansprakelijk te worden gehouden of kan zelfs strafrechtelijke vervolging volgen bij ernstige schendingen.
Praktische tips voor zorgverleners
1. Documenteer zorgvuldig: Leg vast welke informatie is gegeven en wanneer toestemming is verkregen.
2. Gebruik begrijpelijke taal: Vermijd medisch jargon en check of de patiënt de informatie begrijpt.
3. Stimuleer vragen: Nodig de patiënt actief uit om vragen te stellen en geef ruimte voor bedenktijd.
4. Wees alert op kwetsbare groepen: Bij minderjarigen, mensen met een verstandelijke beperking of taalbarrières is extra zorgvuldigheid vereist.
Tot slot
Informed consent is geen bureaucratische hindernis, maar een essentieel onderdeel om goede zorg te kunnen verlenen die aansluit bij de wensen van de patiënt. Er wordt steeds vaker en sneller geklaagd over verleende zorg. Als niet goed is vastgelegd wat is besproken en wat de wensen van de patiënt zijn, bestaat het risico dat klachten sneller gegrond worden verklaard, ook als de verleende zorg op zich niet onjuist is geweest. Hoezeer de voorkeur ook uitgaat naar het verlenen van de zorg zelf en het heel gedetailleerd bijhouden van medische dossiers niet ieders hobby is, is dit wel erg van belang om aan te kunnen tonen dat aan de eisen van informed consent is voldaan.