De verboden vereniging

De rechter kan op grond van artikel 2:20 lid 1 Burgerlijk Wetboek uitsluitend op verzoek van het Openbaar Ministerie een rechtspersoon, zoals een vereniging, waarvan de werkzaamheid in strijd is met de openbare orde verbieden en ontbonden verklaren. De rechter dient terughoudend van deze bevoegdheid gebruik te maken, omdat het recht op een vereniging zowel nationaal als internationaal als grondbeginsel van de democratische rechtstaat in verregaande mate wordt beschermd. Zo is in artikel 8 Grondwet bepaald dat de vrijheid op vereniging wordt erkend, maar ook dat het bij wet kan worden ingeperkt in het belang van de openbare orde.

Het Burgerlijk Wetboek en de Grondwet gaan dus beide uit van een mogelijke inperking (verbod) van het recht op vereniging in het belang van de openbare orde, maar hoe dient dit belang te worden geduid? Volgens de Hoge Raad dient de verbodenverklaring – in het kort – te worden gezien als een noodzakelijke maatregel om gedragingen te voorkomen die onze samenleving ontwrichten of kunnen ontwrichten.[1] De vereniging (lees: haar bestuur) dient te zijn betrokken bij dergelijke gedragingen of daartoe doelbewust de gelegenheid te hebben gegeven.[2] Ook het onvoldoende afstand nemen van de gedragingen kan in dat kader relevant zijn.

[1] Hoge Raad 18 april 2014, ECLI:NL:HR:2014:948, rov. 3.10 (OM/Martijn).

[2] Hoge Raad 26 juni 2009, ECLI:NL:HR:2009:BI1124, rov. 3.6 (OM/Hells Angels).

Als de rechter het verzoek van het Openbaar Ministerie toewijst, dan zal de vereniging worden verboden en ontbonden worden verklaard. De ontbinding van de vereniging betekent niet altijd dat de vereniging automatisch is opgehouden te bestaan. De ontbonden vereniging blijft namelijk voortbestaan als dit nodig is voor de vereffening van haar vermogen. Dit wordt ook wel liquidatie genoemd. Gedurende deze liquidatie is de vereniging wel al verboden en dienen haar werkzaamheden te worden gestaakt. Deelneming aan de voortzetting van de werkzaamheid van een rechtspersoon die bij onherroepelijke rechterlijke beslissing verboden is verklaard, wordt in artikel 140 lid 2 Wetboek van Strafrecht strafbaar gesteld met een maximum gevangenisstraf van één jaar.

Op 13 oktober 2020 is er in de Tweede Kamer een wets­voor­stel strekkende tot ver­rui­ming van de mo­ge­lijk­he­den tot ver­bie­den van rechts­per­so­nen aangenomen. Het wetsvoorstel maakt het makkelijker rechtspersonen die de samenleving ontwrichten te verbieden en te ontbinden door onder meer een bewijslastverlichting voor het Openbaar Ministerie. Het maakt daarbij niet uit of het om de werkzaamheid van de rechtspersoon gaat of om het doel van de rechtspersoon. Op dit moment is een verbod slechts mogelijk bij een rechtspersoon waarvan de werkzaamheid in strijd is met de openbare orde. Het wetsvoorstel introduceert ook een civielrechtelijk bestuursverbod voor bestuurders van een verboden rechtspersoon. Tot slot wordt de maximum gevangenisstraf verhoogd tot twee jaar.

Het Openbaar Ministerie maakt de laatste jaren gebruik van haar mogelijkheid om de rechter te verzoeken om rechtspersonen te verbieden en ontbonden te verklaren. Als het wetsvoorstel wordt aangenomen, dan zal zij hier mogelijk meer gebruik van gaan maken. Het is  de vraag of onze democratie op deze wijze (effectief) beschermd kan worden, waarbij grondrechten bovendien op een nog verdergaande wijze in het geding komen. Denk hierbij niet alleen aan de vrijheid van vereniging, maar ook aan die van levensovertuiging en meningsuiting. Genoeg huiswerk dus voor de ‘Chambre de Reflection’.

Benieuwd geworden naar de huidige stand van zaken of andere vragen naar aanleiding van het verbod op vereniging? Dan help ik je graag verder.