Levert een pandemie voor een ondernemer overmacht op?
Coronavirus en contractuele verplichtingen
Door overheidsmaatregelen vanwege het coronavirus is het economisch verkeer in veel sectoren bijna tot stilstand gekomen. Daardoor is het mogelijk dat het een ondernemer niet lukt om lopende contractuele verplichtingen na te komen. Denk bijvoorbeeld aan de leverancier van goederen die door een ‘lockdown’ in het buitenland zelf verstoken blijft van producten en daardoor niet kan voldoen aan zijn (leverings)verplichtingen tegenover klanten. Voor wiens rekening en risico komt dan de niet-nakoming van het contract? En dient door de leverancier een schadevergoeding te worden betaald?
Overmacht
In de normale situatie is het zo dat de leverancier die zijn verplichtingen niet kan nakomen, aansprakelijk is voor de door zijn contractspartij geleden schade als gevolg van de tekortkoming. ‘Overmacht’ vormt een belangrijke uitzondering op de normale situatie. Het is echter de vraag of een leverancier die als gevolg van een buitengewone gebeurtenis zoals een pandemie niet kan voldoen aan zijn contractuele verplichtingen, een beroep toekomt op overmacht.
Als partijen contractueel niets regelen ten aanzien van overmacht en Nederlands recht van toepassing is, geldt de wettelijke regeling in het Burgerlijk Wetboek omtrent overmacht. De wet regelt kort gezegd dat een tekortkoming de schuldenaar niet kan worden toegerekend (en dus overmacht oplevert), indien de tekortkoming niet is te wijten aan de schuld van de partij die niet nakomt en evenmin voor zijn risico komt. De rechtsgevolgen van overmacht zijn in de wet beschreven. Als met succes een beroep wordt gedaan op overmacht kan de wederpartij van de partij die in overmacht verkeert, geen nakoming verlangen van de prestatie. Ook is de partij die in overmacht verkeert geen schadevergoeding verschuldigd omdat zijn prestatie uitblijft. Wel is het zo dat de wederpartij van de partij die in overmacht is komen te verkeren, de overeenkomst kan ontbinden.
Uitzonderlijke gevallen
Wat in de gegeven omstandigheden onder overmacht moet worden verstaan en of een partij een beroep kan doen op de wettelijke regeling, dient de rechter van geval tot geval te beoordelen. Of een beroep op overmacht slaagt, is dan ook vaak onzeker. In zijn algemeenheid geldt dat een rechter een beroep op overmacht slechts in uitzonderlijke gevallen honoreert.
Het hangt van de omstandigheden van het geval af of het niet kunnen voldoen aan contractuele leveringsverplichtingen vanwege een pandemie volgens de wet overmacht oplevert. Relevante omstandigheden zijn onder meer:
- het tijdstip van het sluiten van het contract;
- de mate waarin het niet kunnen nakomen op dat moment was te voorzien;
- de exacte aard en strekking van de tekortkoming onder het contract; en
- de aard en strekking van eventueel afgekondigde overheidsmaatregelen.
Afspraken over afwijking
Partijen zijn vrij om in hun overeenkomst af te wijken van de wettelijke regeling omtrent overmacht. Het begrip overmacht wordt in de praktijk dan ook vaak (nader) gedefinieerd in een overeenkomst of in de van toepassing verklaarde algemene voorwaarden. De reden daarvoor is doorgaans dat één van partijen het overmachtsbegrip wil verruimen (vaak de partij die de kenmerkende prestatie onder de overeenkomst moet verrichten) of juist wil beperken (doorgaans de wederpartij van de kenmerkende prestant) ten opzichte van de wettelijke regeling. Met een overmachtsclausule is het voor partijen mogelijk om in afwijking van de wettelijke regeling bepaalde gebeurtenissen onder overmacht te scharen of daarvan uit te sluiten. Bij de beantwoording van de vraag of een pandemie (in de gegeven omstandigheden) overmacht oplevert, komt het aan op de uitleg van de overmachtsclausule.
Overmacht en internationaal contract
Indien het gaat om een internationaal contract geldt mogelijk buitenlands recht. De meeste rechtsstelsels voorzien in een wettelijke overmachtsregeling, maar er zijn belangrijke uitzonderingen. In het Angelsaksische rechtstelsel bevrijdt overmacht de tekortschietende partij in beginsel niet van aansprakelijkheid. In beginsel geldt dit ook bij een pandemie; die buitengewone gebeurtenis komt in principe voor risico van de partij die niet kan nakomen. De bevrijding van contractuele aansprakelijkheid is alleen mogelijk indien dit tussen partijen is overeengekomen. Dit is de reden dat in internationale contracten nogal eens een ‘force majeure – clausule’ wordt opgenomen. Het begrip ‘force majeure’ is verwant aan wat in Nederland wordt verstaan onder overmacht, maar hoeft die lading niet volledig te dekken. Met een ‘force majeure – clausule’ regelen partijen dat zij zijn bevrijd van hun verplichtingen onder het contract indien zich bepaalde – in de clausule nader omschreven – (buitengewone) gebeurtenissen voordoen. Daarbij geeft de clausule vaak een opsomming van de rechtsgevolgen van force majeure, bijvoorbeeld de mogelijkheid tot wijziging, opschorting en/of beëindiging van het contract.
Op het moment dat in de contractuele verhouding tussen de leverancier uit het voorbeeld en zijn klanten is bepaald dat een pandemie onder overmacht valt, kan hij met een beroep op die clausule ontsnappen aan aansprakelijkheid tegenover klanten. Als een dergelijk beding ontbreekt, moet zoals gezegd worden teruggevallen op het wettelijke regime. Het is de vraag of dat tot eenzelfde uitkomst leidt.
Mocht je in een concrete situatie vragen hebben over overmacht, dan helpt ons team contracten je uiteraard graag.