Duurzaam leven als verplichting vanuit de werkgever
In het nieuws zien we vaak berichten waarin de werkgevers door de publieke opinie, en zelfs door procedures, onder druk worden gezet om te verduurzamen. Denk bijvoorbeeld aan organisaties die zich met de olie- en gasindustrie bezig houden. Echter tot op heden heb ik nergens een bericht gezien waarbij de werkgevers zelf van hun werknemers verlangen om duurzaam te leven.
Kan een werkgever bijvoorbeeld van een werknemer verlangen om uitsluitend met de fiets of met het openbaar vervoer op het werk te komen? Of bijvoorbeeld alleen kleding te dragen die op verantwoorde wijze is gemaakt? Tot hoe ver reikt de bevoegdheid van een werkgever om de duurzaamheid zodanig te promoten dat haar werknemers zich daar ook aan moeten houden, ook in hun doen en laten buiten het werk. Een hele interessante maar ook een lastige vraag, omdat een werkgever op deze manier in de privésfeer van de werknemer komt.
Privétijd staat niet altijd los van de arbeidsovereenkomst
Kan gesteld worden dat alles wat de werknemer in privétijd doet volstrekt los staat van zijn arbeidsovereenkomst? In beginsel kunnen we dat als uitgangspunt nemen, maar die stelling is niet absoluut. Zo zijn er uitspraken waarbij werknemers ontslag hebben gekregen vanwege privégedragingen.
Zo is een geschiedenisdocent naar het oordeel van een rechter vanwege zijn politieke uitlatingen op internet terecht ontslagen. Onder andere in verband met de voorbeeldfunctie van de geschiedenisdocent, het ontbreken van geloofwaardigheid en angst voor de onrust op school. Een ander voorbeeld is een werknemer die IT-diensten verleende aan justitiële instellingen (dus overheid) en die verdacht wordt van het exploiteren van een hennepkwekerij. Een bekende zaak die de Hoge Raad heeft bereikt was van een werkneemster van een hotel/casino die in privétijd cocaïne gebruikte en daarvoor werd ontslagen. In Europees verband is ook een zaak bekend van een Rooms-Katholiek godsdienstleraar die geen verlenging van de arbeidsovereenkomst kreeg omdat hij lid was van 'De Beweging voor het Facultatieve Celibaat'.
Duidelijke normschending door de werknemer
Er zijn dus situaties denkbaar waarbij de werknemer door zijn privégedraging zodanig druk zet op de arbeidsrelatie, dat de arbeidsovereenkomst niet kan worden voortgezet. Als we een dergelijke discussie plaatsen in het kader van een ontslagsituatie moet steeds sprake zijn van een bepaalde normschending die de werkgever zodanig raakt dat de continuering van de arbeidsovereenkomst niet mogelijk is. Die normschending moet zodanig zichtbaar en duidelijk zijn dat een gedraging van een werknemer in privé ontegenzeggelijk indruist tegen de normen van de werkgever.
Laten we ons voorstellen dat in theoretische casus sprake is van een werkgever die zich bezighoudt met schone energie en een imago heeft waarbij fossiele brandstoffen als niet langer acceptabel worden beschouwd. Dat is iets wat de werkgever uitstraalt, opneemt in haar gedragscodes en ook naar buiten toe communiceert. Als vervolgens een werknemer ‘doodleuk’ aan komt rijden met een dieselauto en die pontificaal voor het kantoor van zo’n werkgever plaatst: heeft de werkgever hier dan iets over te zeggen of niet?
Discussie over normen en waarden
Mijns inziens is het niet ondenkbaar dat hierover een discussie ontstaat als een werknemer buiten het werk met zijn/haar gedrag laat blijken niet dezelfde normen en waarden te delen die de werkgever uitstraalt en als business promoot, met als ontslag tot gevolg. Uiteraard is daarbij ook de functie van zo’n werknemer van belang. Wellicht zien we in de toekomst meer van zulke discussies, gelet op de principiële keuzes die breder maatschappelijk gezien gemaakt moeten worden en werkgevers die daarop inspelen.
De overheid probeert in elk geval de duurzaamheid fiscaal te promoten. Onder andere door per 1 januari 2020 de fiscale regeling voor een fiets van de zaak te introduceren. Een werkgever is niet verplicht om deze regeling toe te passen en mag zelf beslissen of zij/hij bereid is de kosten te dragen voor de fietsconstructie.